BUHARA ŞEHRİNİN YATIRIM YAPACAK ALANLARI VE DEVLET TEŞVİKLERİ-Süleyman MERDANOĞLU *
BUHARA ŞEHRİNİN YATIRIM YAPACAK ALANLARI VE DEVLET TEŞVİKLERİ-Süleyman MERDANOĞLU *
Bu makalenin amacı Buhara (Buxoro) bölgesinde yatırım yapılabilecek başlıca sektörleri tanımlamak, mevcut devlet teşviklerini açıklamak ve yatırımcılara uygulanabilir yol haritası sunmaktır. Makale hem bölgesel yatırım programlarını hem de ulusal düzeydeki yasal/vergisel teşvikleri değerlendirmekte; ayrıca son dönemde kamuoyuna açıklanan büyük Buhara projelerini örnek göstererek fırsatları somutlaştırmaktadır.
Bölgesel Ekonomik Görünüm: Buhara’nın Güçlü Yanları
Buhara, tarihî mirası, turizm potansiyeli, tarımsal üretimi, tekstil geleneği ve bölgesel lojistik konumu ile yatırım için öncelikli bölgelerdendir. Son yıllarda bölge yönetimleri altyapı ve reel sektör projelerini hızlandırmıştır; 2024–2025 döneminde büyük ölçekli altyapı ve üretim projeleri açıklanmıştır. Bu gelişmeler, Buhara’yı imalat, işlenmiş tarım ürünleri, turizm ve inşaat yatırımcıları için cazip hale getiriyor.
Öncelikli Yatırım Alanları — 1: Turizm ve Kültür-Tabanlı Hizmetler
- Neden cazip? Buhara, UNESCO Dünya Mirası listesindeki eserleriyle güçlü bir kültür-turizm çekirdeğine sahiptir; turistik altyapı iyileştirmeleri artan turist sayısıyla (ör. 2024 verileri) desteklenmektedir.
- Potansiyel yatırım konuları: butik ve orta ölçekli oteller, kültürel deneyim merkezleri, tur operatörleri, konaklama zinciri yatırımları, turizm eğitim merkezleri, gastronomi/ticaret alanları.
- Teşvikler: Turizm odaklı projeler, öncelikli sektörler arasında değerlendirilebilir ve belirli durumlarda vergi/altyapı destekleri alabilir; ayrıca bölgesel kalkınma paketleriyle birlikte yatırım kolaylıkları sunulmaktadır
Öncelikli Yatırım Alanları — 2: Tarım, Gıda İşleme ve Tarımı Destekleyen Sanayi
- Neden cazip? Buhara zengin tarım arazilerine yakınlığı ve iklimiyle tarıma uygun; aynı zamanda tarımsal işleme ve paketleme yatırımları için hammaddeye yakınlık avantajı sağlar.
- Potansiyel yatırım konuları: meyve-sebze işleme, tekstil için pamuk işleme, soğuk zincir ve paketleme tesisleri, tarımsal teknoloji (irrigation, greenhouse) yatırımları.
- Teşvikler: Tarım sektörünün ulusal öncelikler arasında yer alması nedeniyle yatırım programlarında pozitif muamele, vergi indirimleri ve bazen gümrük muafiyetleri görülebilir. 2025’te tarımın öncelikli sektör listesine dahil edilmesine yönelik adımlar atılmıştır.
Öncelikli Yatırım Alanları — 3: Tekstil, Hafif Sanayi ve Endüstriyel Parklar
- Neden cazip? Özbekistan pamuk üretiminde güçlü bir konuma sahiptir; devlet tekstil sanayini modernize edip ihracata yönelik parklar kurmaktadır. Buhara çevresinde endüstri/tekstil parkı projeleri ve ortak girişimler mevcuttur.
- Potansiyel yatırım konuları: entegre tekstil üretim tesisleri, konfeksiyon, teknik tekstiller, ihracata yönelik endüstriyel park yatırımları.
- Teşvikler: Serbest Ekonomik Bölgeler (FEZ) ve endüstri parklarında KDV, gümrük ve vergi avantajları; dış yatırımcıları çekmek için arazi, altyapı ve vergi kolaylıkları sunulmaktadır. Örneğin ülke genelinde FEZ uygulamaları ihracata dönük yatırımları desteklemektedir.
Öncelikli Yatırım Alanları — 4: Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği
- Neden cazip? Özbekistan, elektrik üretimini çeşitlendirmek ve yenilenebilir kaynaklara yatırım çekmek istiyor. 2022’den itibaren yenilenebilir enerji üreticilerine yönelik vergi teşvikleri ve bazı indirimler yürürlüğe girmiştir.
- Potansiyel yatırım konuları: güneş enerjisi santralleri, rüzgar projeleri, enerji depolama, enerji verimliliği hizmetleri.
- Teşvikler: Yenilenebilir enerji üreticilerine yönelik vergi indirimleri (ör. kurumlar vergisi ve mülkiyet vergisi indirimleri) ve devlet destekli ihaleler. Büyük ölçekli projelere uluslararası enerji şirketlerinin ilgisi artmaktadır.
Öncelikli Yatırım Alanları — 5: Lojistik, Depolama ve Hafif İmalat
- Neden cazip? Buhara, Orta Asya’da kara yolu ve demiryolu hatlarının bağlandığı konumda: lojistik ve depolama yatırımları Kafkas ve Çin rotalarına bağlı tedarik zincirleri için avantajlıdır.
- Potansiyel yatırım konuları: soğuk depo, antrepo, gümrükleme-hizmetleri, lojistik merkezleri, katma değerli lojistik hizmetleri.
- Teşvikler: İhracata yönelik lojistik yatırımları için belirli gümrük muafiyetleri ve yerel altyapı desteği mümkün; FEZ’lerde lojistik yatırımları için ek avantajlar bulunur.
Devlet Teşvikleri — Hukuki Çerçeve ve Uygulanan Avantajlar
Özbekistan’ın yatırım teşvikleri çeşitli kanun, cumhurbaşkanlığı kararları ve kabine düzenlemeleri ile belirlenmiş olup genel hatlarıyla şunlardır:
- Vergisel teşvikler: Bazı sektör ve bölgelerde kurumlar vergisi indirimi/ muafiyeti, emlak/arsa vergisi muafiyeti, KDV istisnaları ve diğer vergi avantajları mümkündür.
- Gümrük ve ithalat kolaylıkları: Yatırım malzemeleri için gümrük vergisi ve bazı harçlarda istisnalar uygulanabilmektedir; FEZ’lerde ise ihracata yönelik avantajlar daha kapsamlıdır.
- Serbest Ekonomik Bölgeler (FEZ) ve endüstri parkları: FEZ’ler, altyapı, vergi ve idari kolaylıklar sunar; yatırımcılar için cazip paketler hazırlanır.
- Yatırım garantileri ve mülkiyet hakları: Yabancı yatırımcıların kazançlarını yurtdışına transfer etme hakkı (vergi ve mevzuat kurallarına uygun şekilde) ve el koyma/ kamulaştırma karşısında tazminat garantileri yasalarca güvence altındadır.
Not: Teşviklerin kapsamı, sektör, yatırım tutarı, yabancı ortaklık oranı ve yatırımın yapılacağı bölgeye göre değişir; dolayısıyla proje bazında resmi onay süreçleri ve değerlendirmeler gereklidir.
Güncel ve Bölgesel Örnekler — Buhara için Somut Projeler
2025 yılında Buhara bölgesi için açıklanan 21 yeni proje paketi toplamda yaklaşık 1.7 milyar USD yatırım değerine sahip olup yaklaşık 32.000 kişiye istihdam sağlayacak şekilde planlanmıştır. Bu paket; sanayi, tarım işleme, turizm ve altyapı yatırımlarını kapsamakta, bölge ekonomisinin ihracat potansiyelini artırmayı hedeflemektedir. Bu tip bölgesel girişimler, yerel yönetimin yatırım çekme kararlılığını göstermesi açısından önemli sinyallerdir.
Ayrıca Bukhara için 2024–2025 döneminde planlanan veya uygulamaya konulan tekstil parkları, tarım-sanayi iş birlikleri ve konut/otel inşaatları bölgedeki yatırım alanlarının somut örnekleridir. Bu projeler, yerel tedarik zinciri ve istihdam yaratma açısından yatırımcıya ek fayda sağlar.
Yatırım Süreci, Riskler ve Öneriler (Buhara’ya Özgü Eylem Planı)
A. Yatırım Süreci (adım adım)
- Ön çalışma & fizibilite: Pazar, hammadde, işgücü ve lojistik analizleri.
- Yerel ortak / danışman seçimi: Yerel uygulamalara hakim hukuk/iş danışmanı, Bölge yatırım ofisi ile iletişim.
- Teşvik başvurusu & izinler: Yatırım türüne göre ilgili bakanlık/yerel yönetim ve FEZ/Endüstri Parkı idaresine başvuru.
- Sözleşme & finansman: Yerel sözleşmeler, kredi/sermaye yapısı, garantiler.
- Uygulama & izleme: İnşaat/tesis kurulum, izinlerin takibi, teşvik haklarının kullanımı.
B. Başlıca Riskler
- Düzenleyici değişiklik riski (hukuk ve uygulama zaman içinde değişebilir).
- Yerel ortak ve tedarik zinciri riskleri.
- Döviz, para politikası ve transfer süreçlerindeki pratik zorluklar (genel olarak yatırımcı hakları hukukla korunur fakat uygulamada süreç yönetimi gerektirir).
C. Öneriler (Buhara’ya yatırım düşünenler için)
- Yerel yönetimle erken diyalog kurun — bölgesel projelerin uyumlu parçası olun (örneğin, bölgesel gelişim paketleri).
- FEZ ve endüstri parkı alternatiflerini değerlendirin — altyapı + vergi avantajı genellikle yatırım maliyetini düşürür. Tarım ve tekstil gibi katma-değerli işleme alanlarına öncelik verin — hammaddeye yakınlık lojistik maliyeti azaltır.
- Yenilenebilir enerji entegrasyonunu planlayın — enerji maliyetleri ve yeşil kredi/teşvikleri hesaba katın.
Kaynakça (Seçme ve Temel Referanslar)
Aşağıda rapordaki en yük taşıyan iddiaları destekleyen ve yatırımcı rehberi niteliği taşıyan başlıca kaynaklar listelenmiştir:
- Invest.gov.uz — Investment Guide (Resmi yatırım rehberi, 2025 güncelleme).
- Resmi Hükümet / President.uz duyuruları — Bukhara bölgesi yeni proje paketleri (Ağustos 2025 duyurusu).
- UzDaily / yerel haberler — “Implementation of 21 Investment Projects Worth US$1.7 billion begins in Bukhara region.”
- PwC / Tax Summaries — Uzbekistan: Tax credits and incentives (özet). i
- UNCTAD / Investment Policy Monitor; OECD raporları ve Dünya Bankası analizleri — ülke düzeyinde reform ve teşvik çerçeveleri
- Reuters ve uluslararası haber kurumları — enerji/ büyük yatırımlar ve uluslararası yatırımcı ilgisi örnekleri.
- Nordic Star Law+1 / şirketler hukuku ve ticari sözleşmeler…
- daryo.uz /Haber portalı
______________________________________
*Süleyman MERDANOĞLU ( merdanogluslmqgmail.com)
